Тема: Літо

Липец

     Евеліні

      і Артимови

На летовисках

покошеных лук

медодайны пчолы

глядают

штыролистной коничынкы

В убочы дыхат тяжко липец

серед сосен дідо

з косом на рамени

находит своє дітинство

Вакацийны внукы

з містецкого гнізда

перхнули до діда

як пташата

і видят

же дідо невельо ма силы

і роботу робит помалы

Хоц є векший од пчолы

боіт ся хмары чорной

котра краде сіно з кіпок

і отверат сусідскы стріхы

Діти берут в рукы

кавалец неба

ділят як гарбуз

соковитий липец

і не повірят никому

же для діда скорше

не было вакаций

Володислав Ґрабан

Літо

Над полями стоіт літо

Вівсам рясы чеше вітер,

на толоках стоколосам

заплітує зелен-косы.

Пахне терком і черешньом,

сверболузком ружовіє.   

Лемковина моя днешня

полна тепла. Як надіі.

Петро Мурянка

Адам Барна

Хмары і сонце над Лемковином

Літо од весны в горах не ріжнит ся ничым, бо зараз по сінокосах ріжных трав приходят жнива, найважнійшы роботы в каждым ґаздівскым обыйстю, як джерело жытя на цілий рік. Кус перше, як лем заквитало жыто озиме, в зернах чути было спів перепілок, котры тішыли ся, же росне новий хліб на якій од давна ждали сельскы родины. Для декотрых родин были то тяжкы дни преднівку, коли бракувало хоц бы якого-небуд зерна на хліб. І о тым власні перепілкы своім співом серед поля оголошали: „під піліт – підпаля”, што мало означати, же росне зерно на  „підпаля” – тонькій хліб печений на скоро.

Жнива розпочынано од вырываня (торганя) лену, котрий приставал вчаснійше од інчых рослин. (...) Колиси не были знаны жадны хемічны средства до нищыня буряну і травы в засівах і для того роботы при лені мусіли быти ручны, а в тым торганя чыстых стебел лену без травы і буряну і вязаня в малы вязкы званы горстями. Тоты горсти сушено на поли на сонци і часом досушано іх пред обтолканьом з насіня лену. Роботы з леном мали долгій і дволенійовий цикль. Перший то роботы з насіньом леняным, а другій то роботы з соломом леняном. Насіня лену сушено, жебы давало ся вылущыти з головок лену. Потім насіня лену чыщено з лупин і смітя решетом (претаком) і переховувано аж до осени, жебы част презначыти на насіня, а решту презначыти на олій леняний.

Обтолчены з насіня горсти соломы леняной были зас вязаны і перезначаны до рошыня на луках або стернисках і то в часі жнив, коли были теплы дни до пристераня, рошыня і збераня. Рошыня стебел лену переходило тіж в натуральний спосіб. Тонько розпристерты стебла лену на земли при помочи росы, дощу і сонця в часі кількох тыжни бутвіли до такой степени, же стебла давали ся легко крушыти.

Товды ґаздыні зберали стебла і зас вязали в горсти, жебы высхли і ждали до осени на дальший цикл роботы з соломом леняном. Жнива в горах розпочынали ся од жнив жыта і пшениці озимых, котры приставали пару дни перше. Жнива жыта озимого люде перепроваджали традицийні по давному, тє. жали серпами, а жыта яры косили косами з підкашаньом і підбераньом. З жытом озимым роботы было більше, бо солома жытня потрібна была до ріжного ужытку, а особливо потрібна была на кычкы до покрываня хыж, на повересла до вязаня снопів і до отепляня домів, а тіж на січку для кони і пацят.

Серповы жнива выконували жены і дівчата при добрій хвили в ден, а навет в ночи при місячку, де была така традиция. Товды декотры молоды жены і дівчата орґанізували товарискє жатя жыта прото, же вечером было холоднійше, были стрічы молодежы і можна было собі поспівати вечером при місячку. В остатніх роках, коли жытня солома была менше потрібна на кычкы на покритя хыж, то жатя одбывало ся з уділом мужчын, косом на каперу і были то жнива дуже приспішены.

Повязаны снопы жытні на поли укладано в специяльны штырьокутны стіжкы на деревяных коликах, з завершыньом каждого стіжка снопом жыта, жебы стіжкы не перевертали ся на землю і зерно не мокло і не гнило на земли. Кус пізнійше приставали інчы зерна яры: жыто, пшениця, ярец, оркіш, а на кінци овес. Тоты зерна мужчыны косили грабками на рівны і гарды валкы (покосы), жебы можна было зерно порушати для ліпшого высыханя і грабаня граблями на снопы. Снопы зерна люде вязали повереслами, якы крутили перед жнивами. Вшыткы зерна люде старали ся косити, сушыти, грабати, вязати і звозити снопы на поды хыж в тым дни як было сухє, жебы зерно не оставало на поли. (...) Як урожаі зерна в горах были ліпшы і більшы, то ґаздове складали зерно в загородах в стыртах. (...) В часі жнив помагали вшыткы домовникы, жебы не допустити до змарнуваня ся дару божого, што ріс на поли.

В горах жнива розпочынали ся кус пізнійше як на долинах, бо і першы три поры рока опізняли ся, лем зима праві все ся спішыла, але вшытко было згідне з правом гірской натуры. Нераз было так, же на землях східньой Лемковины было уж по вшыткых роботах, а в західній на выжшых полях денеґде стоял іщы овес. (...) Треба знати, же в горах был інчий климат і інакше крутил ся світ, бо як лем пришли весна і літо, то было тепло днями і ночами, а як до того іщы полял дощ, то вшытко росло в очах, як на дріжджах. Так было з яринами, ягодами і грибами, котры приставали дост скоро і было іх під достатком. (...)

На меджах і лісовых полянах приставали ягоды, яфыры, малины, а на кінци черниці. В загородах і на меджах поля приставали тіж черешні, а потім сливкы, вышні, ябка і грушкы. З садами в  горах было ріжні, бо ліпше было в селах, якы были положены ближе міст, бо там зима і морозы докучали менше, але в вышніх селах для овочовых дерев не все были добры обставины для весняного квитніня і овочуваня дерев. Як літо было тепле і вільгітне, то на декотрых лісовых полянах і в лісах росли ріжны грибы. Были правдивкы (білякы), козакы, червенякы, лішівкы, рыджыкы і голубінкы, а осіню соснякы, підпенкы і інчы. На збераня грибів треба было выберати ся вчас рано, пред інчыма, бо грибы не ждали, а зберачів нераз было веце як грибів. 

Задачы:

I. Навчый ся чытати текст Адама Барны, оповідж, якы роботы треба было зробити в літі.

II. Послухай співаной версиі верша Літо в выконаню Аґнєшкы Коробчак.

III. Выпиш з текстів слова звязаны з літом.