Тема: Збійництво на Лемковині. Барскы конфедераты на Лемковині
Temat: Zbójnictwo na Łemkowynie. Konfederaci barscy na Łemkowynie
Обі горі поданы квестиі сут важным елементом в гідній мірі зміфолоґізуваной громадской і історичной памяти і пересвідчынь Лемків. О лемківскых збійниках єст вельо леґенд, котры переплітают ся з історичні потвердженыма фактами. Заховали ся судовы документы з засуджыня такых, узнаных за найзнаменитшых лемківскых звійників, як Андрий Савка, Василь Баюс, Васиь Чепец. Особливе в лемківскым збійництві єст тото, же більшіст збійників не походила спосеред бідных селян, лем были поповичами або сынами дяків, то єст молодом елітом лемківской громадскости. Прото мотывы іх збійникуваня видит ся радше в бунті проти насильному введіню Уніі і політычному положыню Руснаків в Карпатах (відомо, же Унія так до кінця николи не была заапробувана през бескыдскых Руснаків). Найбарже насилений збійницкій рух мал місце в ХVII столітю, коли найсильнійше розвивал ся реліґійний конфлікт, котрого основом было католичыня і латинізуваня Русинів.
Як ходит про барску конфедерацию, то наррацийні обробил і міцно ввюл в уяву спільнотовой долі Лемків тот мотыв Владимір Хыляк (найзнаменитший лемківскій прозаік і будитель ХІХ столітя). Його Шыбеничний верх, написаний, за свідчыньом автора, на основі переказу народной памяти і записок в церковных книгах, творит уяву тяжкого положыня Лемків – підданых краківского єпископа в Мушыньскым Ключи, котры были зобовязаны помагати конфедератам проти росийскым войскам. Стереотыповий образ польскых панів, гнобителів рускых хлопів і вызнаючых тоту саму віру што Лемкы, росийскых вояків, сильно діял на розвитя етнічной свідомости Лемків. Історичны джерела нотуют пару проведеных на обшыри лемківскых земель потычок росийскых войск з конфедератскыма одділами, закінченых програном конфедератів, в роках 1769–1761.
Долучаме сканы двох статий писаных з лемківского пункту виджыня на тоты темы. Польскоязычний материял (і польскій пункт виджыня) приводиме за К. Пєрадском. Подаєме тіж бібліоґрафічний адрес статі, де заміщена єст головні характеристыка діяльности конфердератского табору під Мушынком. О лемківскым одношыню до той квестиі нич в ній неє спомнене.
Obie wymienione w temacie kwestie są ważnym, mocno zmitologizowanym elementem zbiorowej świadomości i pamięci społeczno-historycznej Łemków. Na temat zbójników łemkowskich istnieje wiele legend, które przeplatają się z potwierdzonymi historycznie faktami. Zachowały się dokumenty sądowe z procesów najbardziej znanych zbójników łemkowskich, Andryja Sawki, Wasyla Bajusa, Wasyla Czepca. Cechą charakterystyczną zbójnictwa łemkowskiego jest to, że znani zbójnicy nie wywodzili się spośród ubogich chłopów, lecz byli popowiczami, czy synami diaków, stanowili więc swego rodzaju elitę tej społeczności. Wobec czego motywację ich zbójnikowania postrzega się bardziej w aspekcie buntu religijno-politycznego, niż w aspekcie społeczno-rabunkowym. Wiadomo, że unia brzeska nigdy wśród Rusinów Beskidzkich nie została w pełni zaakceptowana (zwłaszcza tendencje latynizacyjne w obrządku, które z sobą niosła). Największe nasilenie ruchu zbójnickiego w Karpatach przypada na wiek XVII, kiedy to najostrzej rozwijał się konflikt religijny związany z odgórnym wprowadzeniem unii.
Co do konfederacji barskiej, to sugestywnej obróbki narracyjnej tego motywu dokonał najznakomitszy łemkowski prozaik-budziciel z XIX w. Władymir Chylak, wprowadzając go do łemkowskiej świadomości społecznej. Jego powieść Шыбеничний верх napisana, zgodnie ze świadczeniem samego autora, na podstawie ludowych przekazów i zapisów w księgach cerkiewnych, buduje wizję ciężkiej sytuacji chłopów ruskich w Beskidach, poddanych biskupa krakowskiego w Kluczu Muszyńskim, którzy zobowiązanie byli walczyć po stronie konfederatów przeciw rosyjskim wojskom. Stereotypowy obraz butnych panów polskich, ciemiężycieli ruskiego chłopa i wyznawców tej samej co tenże chłop "ruskiej religii" żołnierzy rosyjskich mocno oddziałał na rozwój świadomości etnicznej Łemków. Źródła historyczne odnotowują kilka istotnych potyczek oddziałów konfederackich z wojskami rosyjskimi na terenie Łemkowyny w latach 1969–1971, które zakończyły się klęską konfederatów.
Dołączamy skany dwóch tekstów prezentujących łemkowski punkt widzenie w tej kwestii. Materiał polskojęzyczny (i polski punkt widzenia) przytaczamy za K. Pieradzką. Podajemy też adres bibliograficzny artykułu, w którym zamieszczona jest głównie charakterystyka działalności obozu konfederackiego pod Muszynką. Odniesienia do kwestii łemkowskiej w nim praktycznie nie ma.
A. Wasiak, Działalność małopolskiego ośrodka konfederackiego w obozie pod Muszynką, „Rocznik Sądecki”, R. 10–11: 1969–70, s. 297–312.